Биржэд хувьцаа гаргасан банкууд дампуурав…
Монгол газар компани болон түүний охин компаниуд арилжааны банкуудаас нийт 180 тэрбум төгрөгийн зээл авсан гэх дуулианыг хэн хүнгүй санаж буй нь лавтай. Үүний 100 тэрбум нь чанаргүй зээлийн ангилалд багтаж байлаа. Энэ чанаргүй зээлийн 24 тэрбум төгрөгийг ямар банк олгосон нь тодорхойгүй ч, 16 тэрбум төгрөгийг Анод, 60 тэрбум төгрөгийг Зоос банк олгосон нь тодорхой болоод байсан цаг. Анод, Зоос банкны хүндрэл найдваргүй зээлээс улбаатай. Шалтгаан нь адилхан байхад алийг нь төрийн мэдлийн банк болгож, алийг нь айлын шоовдор хүүхэд шиг орхидог юм гэсэн асуулт тухайн үед гарч байлаа. Үүнд төвбанкны удирдлагууд ялгаж салгасан юм байхгүй. Анод банкинд 50 орчим тэрбум төгрөгийн харилцах болон хадгаламж байгаа. Мөн найдвартай зээлүүд бий. Үүнийг шинээр байгуулах Төрийн банк руу шилжүүлж магадгүй гэсэн тайлбарыг тухайн үед өгч байсан юм. Анод болон Зоос банкны ялгаатай тал гэвэл нэг нь татан буугдаж, нөгөөгийнх нь суурин дээр улсын мэдлийн банк байгуулагдсан явдал. Харин ижил тал нь хоёулаа хөрөнгийн зах зээлд үнэт цаас гаргасан банкууд байлаа. Монголын хөрөнгийн зах зээлд хоёр банк үнэт цаас гаргаж арилжаалсан байдаг. Гэтэл хоёулаа хүндэрсэн нь банкууд үнэт цаасны зах зээлээс хөрөнгө босгож, цааш үйл ажиллагаагаа явуулах боломж хомс байгааг энэ явдал харуулсан билээ. Тухайлбал, Зоос банк одоогоос хэдэн жилийн өмнө хөрөнгийн зах зээлд хөл тавьсан байдаг. Тус банкны хувьцааг тухайн үед 636 гадаад, дотоодын иргэн эзэмшиж байлаа. Ингэхдээ томоохон хөрөнгө оруулагч зургаан хүн нийт хувьцааны 92 хувийг эзэмшиж байсан бол, гадаадын иргэд 5 хувийг, монголын иргэд 2 орчим хувийг эзэмшиж байжээ. Үүн дотор хамгийн их хувьцааг буюу 26 хувийг Европын сэргээн босголт банкныхан эзэмшдэг байсан гэх мэдээлэл бий. Зоос банк татан буугдсантай холбоотойгоор хувьцааг нь хөрөнгийн бирж дээр арилжаалахыг зогсоосон байдаг. Зоос банкны хувьцаа эзэмшигчдийн хохирлыг төр барагдуулна гэсэн ойлголт байхгүйг Санхүүгийн зохицуулах хорооныхон тухайн үед хэлж байлаа.
Тиймээс Зоос банк татан буугдахад тус банкны 98 хувийг эзэмшдэг томоохон хувьцаа эзэмшигчид эрсдэлээ өөрсдөө үүрсэн хэмээн ярьдаг. Харин Санхүүгийн зохицуулах хорооны эрхзүйн байдлын тухай хуульд жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийг хамгаалах зүйл заалт байдаг аж. Тиймээс Зоос банкны чанаргүй зээлийг барагдуулах замаар Засгийн газраас гаргасан 100 тэрбум төгрөгийн эргэн төлбөрийг хийж, үлдэх мөнгөөр тус банкны 2 хувийг эзэмшдэг жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн хохирлыг барагдуулахаар төлөвлөж байсан юм. Гэвч Зоос банкны чанаргүй зээлийг барагдуулах ажлын явц удааширсантай холбоотойгоор Засгийн газраас гаргасан бондын эргэн төлөлт 2014 оны дөрөвдүгээр сарын 5-ны өдөр дөнгөж 38 хувьд хүрэв. Энэ нь Зоос банкны чанаргүй зээлийн дийлэнх хувийг эзэлдэг Олон овоот төсөл зогссонтой холбоотойгоор жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн асуудал хэрхэх нь тодорхойгүй болж хоцорсон юм. Тодруулбал, Монгол газар компани олон овоот төсөлдөө зориулж их хэмжээний зээл авсан ч, үүнийгээ төлөхгүй явсаар Зоос банк татан буугдахад хүрсэн билээ. Зоос банкны чанаргүй зээлийн дийлэнх хувийг олон овоот төсөлд олгосон зээл эзэлдэг. Энэ төсөлд анх 58 тэрбум төгрөгийн зээл олгосон бол, хүү торгуультайгаа нийлээд 80 орчим тэрбум төгрөг болсон тухай 2014 оны дөрөвдүгээр сарын 5 хавьцаа Монголбанкны Хяналт шалгалтын газрын дарга н.Ганбат хэлж байлаа. Хожим Жаст групп олон овоотын ордыг авч дээрх чанаргүй зээлийг Монгол газар компанийн өмнөөс барагдуулахаар болсон гэдэг. Гэвч Жастынхан олон овоотын ордод үйл ажиллагаа явуулах хугацаанд, Монгол газар компанийн хэлсэн шиг 20 тонн алтны нөөцтэй бус, 4 тонн алтны нөөцтэй гэгдэх болжээ. Үүнээс болж олон овоот төсөл зогсч, үүссэн хэргийг хууль хяналтынхан шалгаж эхэлсэн юм. Энэ хэрэг эцэслэгдсэн цагт Зоос банкны чанаргүй зээлийг барагдуулах, Засгийн газар бондын үлдэгдэл 62 тэрбум төгрөгөө авах, тус банкны жижиг хувьцаа эзэмшигчид хэрхэн хохирлоо барагдуулах нь тодорхой болох байсан юм.
Анод банкны тухайд 75,5 хувийг эзэмшдэг томоохон хувьцаа эзэмшигчид Зоосын том хувьцаа эзэмшигчдийн нэгэн адил эрсдэлээ 100 хувь өөрсдөө хүлээсэн. Харин 24,5 хувийг эзэмшиж байсан 1248 жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн 9,2 тэрбум төгрөгийн хохирлыг нөлөө бүхий гурван хувь нийлүүлэгчээс гаргуулах шүүхийн шийдвэр гарсан талаар Санхүүгийн зохицуулах хорооны Эрхзүйн хэлтсийн дарга н.Батбилэг мэдэгдэж байсан удаатай. Гэвч 2014 оны дөрөвдүгээр сарын 5-ны байдлаар шүүхийн шийдвэр хараахан хэрэгжиж эхлээгүй байсан нь саяхан. Энэ нь Анодын жижиг хувьцаа эзэмшигчид шүүхээс гүйцэтгэх хуудас аваагүйтэй холбоотой болохыг Санхүүгийн зохицуулах хорооны ажлын албаны дарга н.Бум-эрдэнэ хэлж байсан юм. Анод банкны жижиг хувьцаа эзэмшигчид эрх ашгаа хамгаалахаар ажлын хэсэг гаргаж, Санхүүгийн зохицуулах хороо ч брокер дилерийн компаниудаар дамжуулан хувьцаа эзэмшигчид 580 төгрөгөөр хувьцаагаа худалдах эсэхийг судалж байсан тал бий. Энэ саналыг зарим хувьцаа эзэмшигч хүлээн авсан ч, зарим нь хүлээн аваагүй юм. Хэдийгээр тийм ч, Анод банкны хувьцааны хаалтын ханш болох 580 төгрөгөөр нэгж хувьцааг тооцож жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн хохирлыг барагдуулах шүүхийн шийдвэр гарсан билээ.
